Kategori: Bilim

Neden elimizde kalem çeviririz? Nesneleri havaya atmak neden rahatlatır?

Konuşma yaparken, otururken, birini dinlerken veya bir sunum sırasında elinizdeki kalemi sürekli çeviriyor ya da küçük bir nesneyi parmaklarınızın arasında dans ettiriyorsanız, yalnız değilsiniz. Birçok insan baskı altında heyecanlandığında veya kaygılandığında, “kıpırdanma” davranışları sergiler. Peki, bu tür davranışların ardındaki psikolojik ve nörolojik mekanizmalar nelerdir?

Sosyal baskı ve stresin nöropsikolojik etkileri

Topluluk önünde konuşmak, beynimizin savaş ya da kaç tepkisini harekete geçirir. Uzmanlara göre, bu stres tepkisi sempatik sinir sistemini tetikler ve adrenalin salgılanmasına neden olur. Kalp atışı hızlanır, avuç içleri terler, eller titrer. Bu durumda, beden biriken huzursuz enerjiyi küçük hareketlerle dışa vurur. SlideGenius sitesinde belirtilene göre, artan adrenalin seviyesi, sunum yapan kişileri farkında olmadan kalem çevirmeye veya nesnelerle oynamaya iter.

Fidgeting (Kıpırdanma) davranışı ve stres

Sürekli küçük hareketler yapma alışkanlığı, yani “fidgeting”, stresli anlarda vücudun doğal bir fiziksel reaksiyonudur. Healthline ve Verywell Health gibi sağlık kaynaklarında yer alan bilgilere göre, kıpırdanma davranışları hem stresin sonucu hem de bir stres azaltıcı yöntem olabilir. Örneğin, sınav sırasında kalem çeviren öğrenciler, zihinsel gerginliği azaltmak için bu hareketi bilinçsizce yaparlar. Yapılan araştırmalar, bu tür küçük hareketlerin stres seviyelerini düşürebildiğini ortaya koymuştur.

Kendini yatıştırma ve yer değiştirme davranışları

Psikolojide “kendini yatıştırma” ve “yer değiştirme davranışı” olarak tanımlanan bu tür hareketler, bireylerin bilinçsiz olarak stresli durumlarda kendilerini sakinleştirme girişimidir. Mayo Clinic’ten Dr. James Levine, “fidgeting” hareketlerinin sinir sistemi tarafından programlanmış olabileceğini ve kişinin kendi kendini düzenlemesine yardımcı olduğunu ifade eder. Etoloji biliminde ise yer değiştirme davranışı, stres altındaki bireylerin stres kaynağıyla ilgisi olmayan başka hareketler yapmasıdır. Örneğin, bir iş görüşmesinde sürekli kalemle oynayan bir birey, doğrudan stres kaynağına tepki vermek yerine enerjisini başka bir eyleme yönlendirmektedir.

Günlük yaşamdan örnekler

Kıpırdanma davranışları günlük yaşamda oldukça yaygındır. Öğrenciler sınav stresini azaltmak için kalem çevirir, çalışanlar gergin toplantılarda ayaklarını sallar veya kalemleriyle oynar. Hatta bu davranışlara yönelik özel tasarımlar (stres çarkları, stres topları ve fidget cube gibi araçlar) bile geliştirilmiştir. Türk kültüründe ise tespih çekmek benzer bir işleve sahiptir; elleri meşgul ederek zihni sakinleştirmek amaçlanır.

Uzmanlar ne diyor?

Uzmanlar ve bilimsel çalışmalar, bu davranışların zararsız hatta faydalı olduğunu vurgular. Psychology Today’deki bir değerlendirmeye göre, küçük hareketler yapmak stresi azaltabilir ve dikkati toplamada yardımcı olabilir. Beyin görüntüleme çalışmaları, stres altındaki bireylerin motor hareketleri kontrol eden beyin bölgelerinin aktif olduğunu gösteriyor. Ayrıca yapılan deneyler, fidgeting hareketlerinin bilişsel performansı artırabileceğini, bazı durumlarda konsantrasyonu destekleyebileceğini göstermiştir.

Topluluk önünde konuşurken kalem çevirmek, ayak sallamak veya küçük nesnelerle oynamak, bireylerin stresle baş etmek için geliştirdiği doğal yöntemlerdir. Bu küçük hareketler, içsel gerilimi azaltır ve kişinin kendisini daha rahat ve odaklanmış hissetmesine yardımcı olur. Dolayısıyla, kalem çevirmeyi sadece basit bir alışkanlık olarak görmemek gerekiyor; aslında vücudumuzun geliştirdiği ince bir psikolojik stratejidir.

Zaman kavramı nasıl ortaya çıktı? Başından sonuna saatlerin tarihi!

İnsanlık, “Hadi bakalım bu hayatı biraz daha stresli yapalım” diyerek zamanı ölçmeye karar verdi. Başlarda sadece güneşin gökyüzündeki yavaşça gezinmesini izleyerek, “sanırım akşam oldu” diye düşünen antik insan, sonra ne olduysa olmuş, zaman denen şeyle dakikalarla saniyelerle hesaplaşmaya başladı.

Her şey Mısırlıların “gölgeye bak, saate benzeyen bir şey çıkar” demesiyle başladı. Güneş saatleriyle gelen bu yaratıcı çözüm, tabii ki gece olduğunda “şimdi ne olacak?” sorusuyla anında boşa çıktı. Ama olsun, insanlar gölge peşinde koşmayı seviyordu.

Sonra biri çıktı ve “bu su sürekli akıyor, belki bununla zamanı ölçeriz?” dedi. Ve su saatini icat etti. Bu dahiyane fikir, su dökülürken geçen süreyi saymak üzerineydi. Yani gerçekten, zamanın geçip geçmediğini suyla mı ölçeceğiz? Evet. Çünkü neden olmasın.

Kum saatleri geldiğinde işler daha da ilginçleşti. Çünkü artık “şu kadar kum akınca şu kadar zaman geçti” diyebiliyorduk. Bu saat, hayatımızın bir kum tanesi gibi aktığına dair metaforu birebir yaşamak isteyenler içindi.

Orta Çağ’a geldiğimizde işler ciddiye bindi. Dişliler, yaylar, zemberekler… Saatin içi daha komplike bir hal aldı ama en azından insanlar artık “şu an saat kaç?” sorusuna cevap verebiliyordu. Sarkaçlı saatlerle zaman artık daha dakik ölçülüyordu. Ki bu da daha çok toplantı, daha çok çan sesi ve daha fazla “geç kaldın” demekti. Harika gelişmeler.

Ve sonra teknoloji manyakları devreye girdi. Kuvars saatler çıktı. Atom saatleri geldi. Artık zaman ölçümünde öyle bir seviyeye ulaştık ki, milyarlarca yılda bir saniye şaşırıyor. Düşünsene, kahveni alıp “vay be, bu saat 5 milyar yılda bir yanlış gidiyor” diyorsun. Kimse sana bakıp “seninle gurur duyuyorum” demeyecek ama yine de iyi hissettiriyor.

Zaman, artık sadece ölçülen bir şey değil; bir takıntı. Alarm kuruyoruz, saatlik plan yapıyoruz, geç kalıyoruz, panikliyoruz. Ve her şey, bir zamanlar biri “şu gölgeyi ölçelim ya” dediği için oldu. Teşekkürler Antik Mısır. Şimdi her sabah uyanıp işe geç kalmamak için savaşıyoruz.

İnsanlık zamanı ölçmeyi başardı, ama ne yazık ki onu yanlış harcamamayı hala öğrenemedi.

Exit mobile version